آزمون استعدادهای عمومیآزمون استعدادهای عمومی، یکی از مباحث مطرح در روان‌شناسی بوده و به آزمون‌هایی گفته می‌شود که برای تشخیص و شناسایی استعدادهای عمومی که در موقعیت‌های مختلف، با ارزش شمرده شوند به‌کار می‌رود. در این مقاله بعد از بیان تعریف استعداد و انواع آن به بررسی انواع آزمون استعدادهای عمومی می‌پردازیم. فهرست مندرجات۲ - آزمون تشخیص استعداد (DAT) ۲.۱ - محتوا ۲.۱.۱ - استدلال کلامی ۲.۱.۲ - توانایی عددی ۲.۱.۳ - استدلال انتزاعی ۲.۱.۴ - امور دفتری و منشی‌گری ۲.۱.۵ - استدلال مکانیکی ۲.۱.۶ - درک روابط فضایی ۲.۱.۷ - املای کلمات ۲.۱.۸ - دستور زبان و آیین نگارش ۲.۲ - نمره‌گذاری و تفسیر ۳ - آزمون‌های استعدادهای اولیه ترستون ۳.۱ - فرم اول ۳.۲ - فرم دوم ۳.۳ - فرم سوم ۴ - آزمون‌های دتروا ۵ - آزمون‌های کالیفرنیا ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - تعریف استعدادتعاریف متفاوتی از استعداد ارائه شده است. کلاین (Kline)، در کتاب راهنمای سنجش روانی، استعداد را چنین تعریف می‌کند: "استعداد، معمولا به مجموعه‌ای از توانایی‌هایی اطلاق می‌شود که در فرهنگ‌های خاص با ارزش به شمار می‌رود". [۱]
Kline Paul ،Manual of psychological Testing،P ۲۰۱، ۱۹۹۳.
استعدادها بر دو نوع‌اند: استعدادهای خاص و استعدادهای عمومی. استعدادهای خاص در موقعیت‌های خاص، باارزش شمره می‌شوند. برای مثال، استعداد موسیقی برای کسی که می‌خواهد در یکی از رشته‌های موسیقی تخصص پیدا کند، نقش اساسی دارد. استعدادهای عمومی ممکن است در موقعیت‌های مختلف، باارزش شمرده شوند. استعداد کلامی از جمله استعدادهای عمومی است که در بیشتر موقعیت‌ها نقش اساسی دارد. با وجود این، استعداد کلامی در حرفه‌هایی مانند روزنامه‌نگاری، بیش از حرفه مکانیک اتومبیل در موقعیت شغلی مهم است. از مهمترین آزمون‌های استعداد عمومی می‌توان به آزمون تشخیص استعداد (DAT)، آزمون‌های استعدادهای اولیه ترستون، آزمون‌های دتروا و آزمون‌های کالیفرنیا اشاره کرد. [۲]
هاشمی، ابراهیم و بطحایی، حسن، آزمون‌های روانی، ص۷۷، تهران، چهر، ۱۳۵۳، چاپ سوم.
[۳]
هاشمی، ابراهیم و بطحایی، حسن، آزمون‌های روانی، ص۷۸، تهران، چهر، ۱۳۵۳، چاپ سوم.
۲ - آزمون تشخیص استعداد (DAT)آزمون تشخیص استعداد (DAT) (Differential Aptitude Test): از جمله آزمون‌های استعداد عمومی که شهرت بسیار داشته و در موقعیت‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد، آزمون تشخیص استعداد (DAT) است که در ١٩٦٢ توسط بنت (Bennet) و همکاران تدوین شد و از جمله آزمون‌های استعدادهای عمومی است که در راهنمایی شغلی و موقعیت‌های آموزشی مورد استفاده فراوان دارد. این آزمون، ٨ توانایی مختلف را اندازه‌گیری می‌کند: استدلال کلامی، توانایی عددی، استدلال انتزاعی، دقت و سرعت در امور دفتری و منشی‌گری، استدلال مکانیکی، روابط فضایی، املای کلمات و دستور زبان و آیین نگارش. این آزمون، برای سنجش استعدادهای عمومی افراد ١٢ تا ١٨ ساله به‌کار رفته و به صورت گروهی اجرا می‌شود. آزمون، دارای دو فرم موازی S و T است. منظور از فرم‌های موازی آزمون این است که، این هر دو فرم همان توانایی‌هایی را که در بالا به آنها اشاره شد، مورد سنجش قرار می‌دهند. تعداد سوال‌های دو فرم S و T در هر یک از ٨ آزمونی که به آنها اشاره شد، برابر و سطح دشواری سوال‌های دو فرم تقریبا یکسان است، اما محتوای سوال‌ها با یکدیگر تفاوت دارند. سوال‌های آزمون، از نوع سوال‌های چندگزینه‌ای است و آزمودنی‌ها باید پاسخ‌های درست سوال‌ها را در پاسخنامه مشخص کنند. در ابتدای هر یک از ٨ آزمون این مجموعه، نمونه‌هایی به عنوان تمرین و به منظور آشنایی آزمودنی‌ها گنجانیده شده است. آزمایش‌کننده، ابتدا این تمرین‌ها را به آزمودنی‌ها معرفی کرده و آنها را در پیدا کردن پاسخ‌های درست راهنمایی می‌کند. سپس با اعلان وقت، آزمودنی‌ها به پاسخ دادن به پرسش‌های اصلی می‌پردازند. وقت لازم برای پاسخ دادن به هر یک از ٨ آزمون محدود است. ۲.۱ - محتوامحتوای این آزمون به شرح زیر است. ۲.۱.۱ - استدلال کلامیاین آزمون، دارای ٥٠ سوال و زمان تعیین‌شده برای پاسخ به پرسش‌های آن ٣٠ دقیقه است. با این آزمون، استعداد آزمودنی در درک روابط بین مفاهیم کلامی و استدلال اندازه‌گیری می‌شود. ۲.۱.۲ - توانایی عددیاین آزمون، ٤٠ سوال دارد و وقت تعیین‌شده برای پاسخ دادن به پرسش‌های آن ٣٠ دقیقه است. این آزمون، توانایی آزمودنی را در محاسبات عددی اندازه‌گیری می‌کند. دقت و سرعت محاسبه نیز در این آزمون مورد سنجش قرار می‌گیرد. ۲.۱.۳ - استدلال انتزاعیبا این آزمون، توانایی آزمودنی در درک روابط بین اشکال و انتزاع اصول و قواعد حاکم بر این روابط مورد سنجش قرار می‌گیرد. تعداد سوال‌های این آزمون ٥٠ مورد و وقت تعیین‌شده برای پاسخ به سوال‌ها ٢٥ دقیقه است. ۲.۱.۴ - امور دفتری و منشیگریاین آزمون، از دو بخش تشکیل شده و هر بخش ١٠٠ سوال دارد. هر سوال شامل ٥ ترکیب دوتایی از اعداد و حروف است. در جزوه آزمون در هر سوال، زیر یکی از ترکیب‌ها خط کشیده شده است. در پاسخنامه نیز همان ترکیب‌ها ولی با ترتیب متفاوتی نوشته شده و زیر همان ترکیب‌ها خط کشیده شده است. آزمودنی باید در هر ردیف ترکیبی را که در جزوه آزمون زیر آن خط کشیده شده است، در پاسخنامه پیدا کرده و فضای خالی آن را با مداد پر کند. این آزمون، سرعت و دقت افراد را در مقایسه نمادهای حرفی و عددی‌اندازه‌گیری می‌کند. زمان تعیین‌شده برای پاسخ دادن به هر یک از دو بخش آزمون ٣ دقیقه است. ۲.۱.۵ - استدلال مکانیکیاین آزمون، استعداد آزمودنی را در درک روابط مکانیکی و امور فنی و استدلال در این زمینه مورد سنجش قرار می‌دهد. تعداد سوال‌های آزمون استدلال مکانیکی ٧٠ و وقت تعیین‌شده برای پاسخ دادن به این سوال‌ها ٣٠ دقیقه است. ۲.۱.۶ - درک روابط فضاییاین آزمون، استعداد آزمودنی را در تجسم دیداری و درک روابط فضایی در چرخش اشیا در فضا مورد سنجش قرار می‌دهد. این آزمون دارای ٦٠ سوال چهارگزینه‌ای است و وقت تعیین‌شده برای پاسخ دادن به سوال‌ها ٢٥ دقیقه است. ۲.۱.۷ - املای کلماتاین آزمون، توانایی آزمودنی را در تشخیص املای درست یا غلط کلمه‌ها‌اندازه‌گیری می‌کند. برای این کار در جزوه آزمون ١٠٠ کلمه نوشته شده است. آزمودنی باید صحیح یا غلط بودن هر کلمه را مشخص کرده در پاسخنامه برحسب اینکه هر کلمه صحیح یا غلط باشد، با در نظر گرفتن شماره هر کلمه فضای خالی را که با حروف "ص" یا "غ" مشخص شده‌اند، سیاه کند. زمان تعیین‌شده برای پاسخ دادن به سوال‌ها ١٠ دقیقه است. ۲.۱.۸ - دستور زبان و آیین نگارشدر این قسمت، جمله‌هایی نوشته شده و هر جمله به چهار بخش تقسیم شده است. بعضی جمله‌ها کاملا از نظر دستوری و آیین نگارش درست نوشته شده‌اند. اما در بعضی دیگر از نظر دستور زبان یا نقطه‌گذاری، اشتباه‌هایی وجود دارد. آزمودنی باید اشتباه‌ها را پیدا کرده و با توجه به شماره سوال و حرف مربوط به بخش جمله، علامت بگذارد. اگر جمله بدون اشتباه باشد، در ستون "هیچ‌کدام" علامت گذاشته می‌شود. تعداد سوال‌های این آزمون ٦٠ و زمان تعیین‌شده برای پاسخ دادن به آنها ٢٥ دقیقه است. ۲.۲ - نمره‌گذاری و تفسیردر نمره‌گذاری آزمون DAT در هر یک از ٨ آزمون فرعی، به هر پاسخ درست، یک نمره داده می‌شود. برای پاسخ‌های غلط، نمره منفی منظور نمی‌گردد. نمره خام آزمودنی در هر تست، برابر مجموعه پاسخ‌های درست اوست. پس از محاسبه نمره خام آزمودنی با مراجعه به جدول‌های هنجار، نمره خام به رتبه درصدی تبدیل می‌شود. رتبه درصدی، نشان می‌دهد که عملکرد آزمودنی نسبت به گروه سنی خود از چند درصد افراد در آزمون مورد نظر بالاتر است. برای مثال، اگر آزمودنی در آزمون استدلال مکانیکی رتبه ٨٥ درصدی را به دست آورد، می‌توان گفت که از ٨٥ درصد افراد گروه سنی خود، از نظر استدلال مکانیکی بالاتر است. بدیهی است چنین فردی از حد متوسط بالاتر خواهد بود. معمولا رتبه درصدی بین ٤٠ تا ٦٠، افراد متوسط و بهنجار را مشخص می‌کند. رتبه درصدی بالاتر از ٩٥، نشانگر افراد سرآمد و رتبه درصدی کمتر از ٥، نشانگر افراد بسیار ضعیف و احتمالا افراد عقب‌مانده است، به‌ویژه اگر دارای رتبه ٢ یا ٣ درصدی باشد. در آزمون DAT، برای دختران و پسران جدول‌های هنجار جداگانه تدوین شده است. بنابراین افراد هر یک از دو جنس با گروه سنی جنس خود مقایسه می‌شوند. [۴]
پاشاشریفی، حسن، نظریه‌ها و کاربرد آزمون‌های هوش و شخصیت، ص۱۸۶–۱۷۷، تهران، سخن، ۱۳۷۶، چاپ پنجم.
۳ - آزمون‌های استعدادهای اولیه ترستونآزمونهای استعدادهای اولیه ترستون (Tests des Aptitudes primaries (P. M. A) de Thurstone): این آزمون‌ها، که در آمریکا رواج دارد و به سایر زبان‌ها نیز ترجمه شده است، از نظر روایی و درجه‌بندی کیفیت بالایی دارند. آنها به‌طور متوالی در سه فرم مختلف و برای این سنین تهیه شده‌اند: از ٥ تا ٧ سالگی، از ٧ تا ١١ سالگی و از ١١ تا ١٧ سالگی. در تهیه آنها تعداد زیادی از آزمون‌ها را از طریق تحلیل عاملی مورد مطالعه قرار داده، تنها بعضی از آنها را انتخاب کرده‌اند. اجرای گروهی این آزمون‌ها خیلی راحت انجام می‌گیرد و بیش از ١٥ دقیقه طول نمی‌کشد. نرم‌هایی برای هر سن تثبیت شده است و نمره‌گذاری برحسب درصدها انجام می‌گیرد. پاسخ‌های آزمودنی توسط خود او تصحیح می‌شود. یک نیمرخ روانی نیز می‌تواند به نتایج عددی اضافه شود. [۵]
گنجی، حمزه و ثابت، مهرداد، روان‌سنجی، ص۱۵۱–۱۴۹، تهران، ساوالان، ۱۳۸۲، چاپ سوم.
۳.۱ - فرم اول١١تا ١٧ سالگی: این فرم، ادراک کلامی (V)، ادراک فضایی (S)، استدلال (R)، عامل عددی (N) و روانی کلامی (W) را اندازه می‌گیرد. ·ادراک کلامی: به کمک آزمون‌های چندگزینه‌ای اندازه‌گیری می‌شود. بدین ترتیب که آزمودنی باید از میان کلمات پیشنهادی، زیر کلمه‌ای که به معنای کلمه اولی است، خط بکشد. ۳.۲ - فرم دوماز ٧ تا ١١ سالگی: این فرم، دارای ٧ آزمون است که در آن، عامل W سری اول با عامل P (سرعت ادراک) جایگزین شده است. به علاوه یک آزمون لغات و یک آزمون نقاشی نیز به آن اضافه گردیده است. ۳.۳ - فرم سومبرای کودکان خردسال: این فرم، ٥ عامل را به‌کار می‌گیرد: لغات، سرعت ادراک، عامل کمی، عامل حرکتی و عامل فضایی. دستورالعمل‌ها به صورت شفاهی داده می‌شود و مواد آنها صرفا تصویری است. ۴ - آزمون‌های دترواآزمونهای دتروا (Les tests de Detroit): این آزمون‌ها برای راهنمایی تحصیلی و شغلی دانش‌آموزان دبیرستانی تهیه شده است. این آزمون‌ها در مجموع از ١٩ آزمایش تشکیل شده که این کنش‌ها را اندازه می‌گیرند: ادراک و استدلال، قضاوت عملی، توانایی کلامی، تداعی زمانی و فضایی، توانایی عددی، دقت شنوایی، دقت بینایی و توانایی حرکتی. مولفان اذعان دارند که کار آنها بیشتر جنبه یک تلاش را دارد، زیرا علم مطالعه رفتار انسانی هنوز پاره پاره و تغییرپذیر است. ۵ - آزمون‌های کالیفرنیاآزمونهای کالیفرنیا (Les tests Californie): این آزمون‌ها نیز برای راهنمایی تحصیلی و شغلی دانش‌آموزان تهیه شده است. این مقیاس چهار سطح دارد: پیش‌دبستانی، آمادگی، ابتدایی و پیشرفته. سه آزمون، استعدادهای ساده را‌اندازه می‌گیرند: تیزی بینایی، تیزی شنوایی و هماهنگی حرکتی. دوازده آزمون دیگر، حافظه، روابط فضایی و استدلال را برآورده می‌کنند. ترکیبات بسیار متعددی از این آزمون‌ها خواه به کمک جمع کردن نتایج همه آنها، خواه تنها با جمع کردن نتایج آزمون‌های کلامی به وجود آمده است. یک نیمرخ روانی هم اجازه می‌دهد که نتایج ملموس‌تر و روشن‌تر بیان شود. نتایج حاصل از اجرای این آزمون‌ها به کمک جداولی که تنظیم شده، به سن عقلی تبدیل می‌شود. امتیاز مهم دیگر این مقیاس در داشتن دو فرم است: فرم گسترده و فرم کوتاه‌شده. آزمایشگر برحسب مدت زمانی که در اختیار دارد و برحسب انتظاراتی که از آزمایش دارد، یکی از دو فرم را انتخاب می‌کند. [۶]
گنجی، حمزه، آزمون‌های روانی، ص۲۴۰–۲۴۱، مشهد، بنیاد فرهنگی رضوی، ۱۳۷۱، چاپ چهارم.
۶ - پانویس
۷ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «آزمون استعدادهای عمومی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۶/۱۵. |